Pagina gestart: 10 jan. ’24; meest recente aanpassing: 23 juni ’24
De komende maanden (?) poog ik op deze pagina mijn gedachten hierover te verwoorden.

Deze pagina is deel van een drieluik op FARO de ramp na de ramp 2:
– Secundaire victimisatie. Leren van Moral Injury
– Secundaire victimisatie en de ramp na de ramp
– Secundaire victimisatie en FARO

Morele verwonding of beschadiging is niet iets kleins of bijkomstigs … . Het gaat om iets dat ons bestaan in de kern raakt. Het gaat, anders gezegd, om existentiële problematiek
Bron: Moral Injury. Verborgen littekens van het innerlijke strijdveld.

 

Reden voor deze pagina
In de nafase van de Martinair crash in Faro is nagenoeg geen aandacht voor secundaire victimisatie (de-ramp-na-de-ramp) en de gevolgen daarvan (zoals een negatieve invloed op trauma-verwerking en afname van vertrouwen in de rechtstaat).
Van deels vergelijkbare moral injury (van oorsprong een ‘militair’ concept) is sinds de jaren negentig bekend dat moral injury (ook wel: morele verwonding) een ingrijpende negatieve invloed kan hebben op de getroffene en zijn omgeving.
Van moral injury kan veel geleerd worden over secundaire victimisatie.

Kern-gedachte voor mij
Zowel bij moral injury als bij secundaire victimisatie is er sprake van verder ‘geschonden vertrouwen’ in een situatie waar een persoon al uit balans is en waarbij de persoon zich kwetsbaar moet opstellen voor herstel.

Definitie Moral Injury
‘Er is sprake van moral injury als, juist door een gezaghebbend persoon, er een overtreding plaatsvindt, of inbreuk wordt gedaan op dat wat juist is, in een situatie waarbij er veel op het spel staat (Shay, 2004)’
Bron: Moral Injury. Verborgen littekens van het innerlijke strijdveld.

Relevante punten moral injury voor secundaire victimisatie
– Existentieel
Morele verwonding gaat om iets dat ons bestaan in de kern raakt. Het gaat, anders gezegd, om existentiële problematiek.

– Ondermijnd vertrouwen
Morele verwonding  kan zich uiten in … ondermijnd vertrouwen, … tot aan suïcide.

– Relationeel
In een relationeel mensbeeld worden mensen opgevat als relationele wezens, als spelers in interactie. … het betekent, nog basaler, dat ‘alles’ in het menselijk bestaan relationeel is.

– Ontbreken van een gedeelde taal
‘een belangrijke factor in gevoelens van miskenning is het ontbreken van een gedeelde taal, of gedeelde verhalen … en

… woorden raken vaak misvormd, dan maar zwijgen.

‘Relevante punten’ door mij samengevat uit Moral Injury. Verborgen littekens van het innerlijke strijdveld

 

Over moral injury en PTSS (Post Traumatische Stress Stoornis)
‘In de  literatuur worden verschillende pogingen gedaan om het onderscheid tussen PTSS en moral injury te omschrijven. Een cruciaal onderdeel hiervan lijkt te zijn dat bij een PTSS het vooral gaat om een geschokt veiligheidsgevoel waarbij ook vaak het voortbestaan van het leven van de persoon die te maken krijgt met een indringende gebeurtenis op het spel staat.
Bij moral injury gaat het niet zozeer om een gevoel van (fysieke) onveiligheid maar veel meer om een geschokt gevoel van vertrouwen.
en
Moral injury kan succesvolle behandeling van PTSS in de weg staan.’

Bron: Moral Injury. Verborgen littekens van het innerlijke strijdveld.

Definitie secundaire victimisatie
NB er is geen eenduidige definitie van secundaire victimisatie.
Voor deze tekst gebruik ik als definitie:
‘hernieuwd slachtofferschap en een verergering van het oorspronkelijke leed als gevolg van juridische procedures en de houding van professionele partijen en sociale omgeving op rechtszoekenden’
Bron: Secundaire victimisatie bij letselschade. Verkeersrecht, 4, 106 (2023).

Secundaire victimisatie, volgens Handleiding Slachtofferhulp, 1993
NB secundaire victimisatie (en de mogelijke gevolgen daarvan) was al bekend ten tijde van de crash:
‘Veel slachtoffers voelen zich dan ook voor de tweede keer slachtoffer als ze met politie, openbaar ministerie of hulpverlenende instanties in aanraking komen. Dit verschijnsel wordt secundaire victimisatie genoemd.
Deze secundaire victimisatie vormt niet alleen een belemmering voor het verwerkingsproces, het leidt tot een verzwaring ervan. Het leidt bovendien tot een extra aantasting van het vertrouwen in anderen en in een rechtvaardige samenleving.
Omdat het gewoon onmogelijk is een duidelijk beeld te hebben van de rol van alle medemensen delen mensen de wereld in twee groepen in: medestanders en tegenstanders.
Van medestanders mag je verwachten dat ze jouw kant zullen kiezen, dat ze je geloven en steunen. Bij secundaire victimisatie blijken die medestanders zich plotseling als  tegenstanders te gedragen. Op wie kun je dan nog wel vertrouwen?’

Secundaire Victimisatie en het verwerkingsproces
Bij traumaverwerking wordt vaak gesproken over opeenvolgende fases in het verwerkingsproces:
– impact (de ramp)
– honeymoon (Een gevoel van verbondenheid tussen getroffenen en niet-getroffenen en wordt  er hulp van allerlei kanten geboden. Getroffenen hebben dan ook hoop op herstel)
– des-illusie (Hoop op herstel wordt in de des-illusie fase vaak tenietgedaan. Getroffenen voelen zich dan teleurgesteld, boos en in de steek gelaten.)
Des-illusie fase wordt ook wel de-ramp-na-de-ramp genoemd.
– re-integratie (De lengte van de overgang van de des-illusie fase naar de re-integratie fase hangt nauw samen met de gevolgen en omstandigheden van de ramp en na-fase.)

NB Ook bij moral injury is des-illusie fase mogelijk
‘Een militair kan moreel verwond raken tijdens de uitzending, en daarnaast kan die morele wond nog dieper worden als de militair zich hierin miskend voelt in het thuisland. Er is dan sprake van een dubbele morele verwonding, zou je kunnen zeggen‘
Bron: Moral Injury. Verborgen littekens van het innerlijke strijdveld.

 

Mijn gedachten hierover
Secundaire victimisatie en des-illusie fase hebben met elkaar te maken.
Secundaire victimisatie vertroebelt het zicht op de klachten/problemen/oplossingen, vergroot de groep van betrokkenen en bemoeilijkt het herstelproces.
Ten tijde van de Martinair crash waren de zorg-mogelijkheden al beperkt. In de huidige tijd van ‘specialistische GGZ’ en evidence based therapieën is te weinig aandacht/ruimte voor complexe situaties.
De samenloop en uitwaaiering van klachten en de daarmee noodzakelijke samenwerking met anderen, voor o.a. praktische en juridische ondersteuning, is extra beperkend voor de mogelijkheden van de inzet van de GGZ. Er moet breder gekeken worden.

Langzaam aan gebeurt dat bredere kijken wel, maar er is een lange weg te gaan:

‘Mensen zijn complexe wezens die je niet moet reduceren tot een lineair gegeven.’
Stijn Vanheule, in Weten vraagt meer dan meten. Hoe het denken verdwijnt in het regime van maat en getal. (AUP, 2017)